اولین گزارش وقوع Boeremia exigua روی گوجه فرنگی در ایران

طی زمستان 1391 روی میوه های گوجه فرنگی در بازارهای شهرستان زنجان، علائم پوسیدگی سیاه رنگ و زخم‌های چوب‌پنبه‌ای مشاهده شد. پس از کشت بافت‌های آلوده در محیط کشت سیب‌زمینی- دکستروز- آگار (PDA)، قارچی پیکنیدیوم ‌دار جدا گردید و این جدایه به عنوان گونه ای از جنس Phoma شناسایی شد. شناسایی گونه بر اساس ویژگی‌های کلیدی جدایه قارچی در محیط کشت‌های جو- آگار (OA) و مالت- آگار(MEA) انجام گردید (Boerema et al., 2004). مشخصات مورفولوژیکی و میکروسکوپی قارچ در سه محیط کشت‌ در دمای ˚C 24 و تاریکی بدین شرح بود: در محیط کشت PDA پرگنه قارچ طی روزهای اول بی رنگ بوده به‌تدریج رنگ آن به خاکستری مایل به زیتونی تا سبز زیتونی مبدل شد. پیکنیدیوم‌ها به فراوانی داخل محیط کشت تشکیل شدند. تراوش‌های کرم رنگ پیکنیدیوسپورها بر سطح پرگنه قابل رویت بودند. سرعت رشد قارچ زیاد بوده و پس از گذشت یک هفته، قطر پرگنه به هشت سانتی‌متر رسید. در محیط کشت‌های OA  و MEA  هم سرعت رشد قارچ نسبتا زیاد بود و پس از گذشت یک هفته قطر پرگنه در آنها به هفت سانتی‌متر رسید. در محیط کشت OA تعداد زیادی یاخته‌ متورم ریسه‌ای که در محل بند دارای فشردگی بودند، تشکیل شدند. استفاده از یک قطره محلول فوق اشباع سود سوزآور (NaOH, pH > 12) در حاشیه در حال رشد کشت چهار روزه قارچ در این محیط کشت، موجب بروز واکنش E+ و ظهور رنگ سبز مایل به آبی طی ده دقیقه گردیدکه پس از گذشت حدود یک ساعت، رنگ قرمز جایگزین آن شد. پیکنیدیوم‌ها کروی تا نیمه کروی یا نامنظم دارای سطحی صاف، انفرادی یا مجتمع تشکیل شدند و دارای یک یا دو دهانه (استیول) بودند. توده‌ کنیدیومی کرم رنگ بوده، پیکنیدیوسپورها بیضوی، دوکی یا سوسیسی شکل، یک یا دو یاخته ای، به ندرت سه یاخته‌ای بودند. پیکنیدیوسپور‌های تک، دو‌ و سه‌یاخته‌ای به ترتیب دارای طول و عرض 4-5/7× 2-5/2 ، 5/7-8/8×5/2-3 و5/12-5/13× 4- 5 میکرومتر بودند (شکل 1). ویژگی‌های ریخت‌شناسی جدایه مورد مطالعه منطبق بر خصوصیات ذکر شده برای Boeremia exigua(Desm.) Aveskamp, Gruyter & Verkley var. exigua (Syn. Phoma exigua var. exigua)بود (Boerema et al. 2004). بخشی از منطقه ژن ریبوزومی شامل ناحیه ITS1+5.8S+1TS2مربوط‌به جدایه مورد مطالعه، با استفاده از جفت آغازگرهای ITS1 و ITS4 تکثیر و توالی یابی شد و با توالی‌های موجود در NCBI مقایسه گردید. توالی ژن ریبوزومی Phoma exigua isolate EF-11  (شماره توالی ثبت شده در بانک ژنی: gb|GU395499.1|)، با تشابه 99 درصد، دارای بیشترین تشابه با توالی مورد مطالعه بود. آزمون بیماری‌زایی روی میوه سترون شده گوجـه فرنـگی، با ایجـاد خراشـی بـه عـمـق یـک مـیلی‌متـر و طـول دو میـلی‌متـر روی میـوه و قـرار دادن دیسـک مـیسـلیومی جـوان ‌روی زخـم انجام‌گرفت. دما و رطوبت       شکل 1. پیکنیدیوم و توده اسپوری  Boeremia exigua در محیط کشت  PDA(Aو B)، یاخته‌های متورم ریسه‌ای در محیط کشت OA (C)، پیکنیدیوسپورهای به‌دست آمده از کشت قارچ در MEA، مقیاس: 5 میکرومتر (D). Fig. 1. Pycnidium and spore mass of Boeremia exigua on PDA (A and B); hyphal swollen cells on OA (C); pycnidiospores obtained from the culture on MEA, Scale bar = 5µm (D).     نسبی آزمون، به‌ترتیب 25 درجه ‌سلسیوس و 60 الی 70 درصد بود. پنج روز پس از مایه‌زنی علائم پوسیدگی، میسلیوم بی‌رنگ و پیکنیدیوم‌ها در بخش مایه‌زنی شده میوه‌ها ظاهر شدند. چندگونه از جنس (Boeremia (Phomaاز گوجه‌فرنگی در جهان گزارش شده‌اند که در این میان B. lycopersici و B. destructiva دارای اهمیت بیشتری هستند، B. lycopersici موجب پوسیدگی میوه و ساقه گوجه‌فرنگی می‌شود در‌حـالی‌که B. destructiva عامل پوسیدگی میوه و یا سوختگی شاخ و برگ گوجه‌فرنگی است (Boerema et al. 2004). گونه B. exigua نیز به عنوان یکی از عوامل لکه برگی و پوسیدگی میوه گوجه فرنگی گزارش شده، اما در مقایسه با B. lycopersiciو B. destructiva ، تعداد گزارش‌های شیوع این گونه روی میوه گوجه‌فرنگی، کمتر است (Snowdon, 1991). B. exigua، واریته‌های مختلفی دارد که برخی واریته‌ها بیمارگر‌های مهم و اختصاصی گیاهان هستند. B. exigua var. exigua به عنوان قارچی خاکزی، اغلب ساپروفیت و یا انگل ضعیف گیاهان با دامنه میزبانی وسیع شناخته می‌شود (Boerema et al. 2004). این اولین گزارش از وقوعاین قارچ روی گوجه فرنگی در ایران است. مرکز کشت میوه‌های آلوده در این تحقیق، شهرستان بوشهر در جنوب ایران بوده است.